poniedziałek, 19 lutego 2018



Wstęp do Self-Reg - samoregulacja w miejsce samokontroli u dużych i małych

Wielkim odkryciem, którego stopniowo dokonywałam przez kilka ostatnich miesięcy, okazała się dla mnie różnica pomiędzy samokontrolą  a samoregulacją i wyraźne korzyści płynące ze stosowania tej drugiej – zarówno dla mnie jak i moich bliskich. Taka zmiana strategii nie musi dotyczyć oczywiście  wszystkich sytuacji - zdolność do narzucenia sobie hamulca w postaci samokontroli jest również istotna, jednak jej rola bywa przeceniana i stosowana jest zbyt uniwersalnie, mimo wyraźnych szkód, jakie potrafi nieść.

Odkrycie samoregulacji oraz praca nad tym, aby potrafić ją uruchomić w reakcji na bodźce, które automatycznie generowały we mnie reakcje z obszaru tzw. silnej woli, czyli ugryzienia się w język, zmuszenia lub powstrzymania się od czegoś, naprawdę zmieniło moje życie - jakkolwiek górnolotnie to nie zabrzmi! A tego właśnie oczekuję od wdrażania wiedzy psychologicznej w życie – aby dawało poczucie realnej zmiany i to takiej, jakiej oczekujemy po rzetelnie wykonanej nad czymś pracy.

Samokontrola to takie działania mózgu, które mają na celu założenie na nasze reakcje swego rodzaju knebla w odpowiedzi na pojawiające się emocje, impulsy i pokusy. W sytuacji rodzącej się silnej emocji, np. złości, przy stosowaniu samokontroli organizm musi więc włożyć mnóstwo energii w wytworzenie i utrzymanie reakcji antagonistycznej do niej i działać dopóki zwalczana emocja  nie zejdzie do tła.  Rozpoczyna się wewnętrzna walka, gdzie jakaś część nas samych jest wrogiem innej naszej części – np.  emocja kontra zachowanie. To bardzo kosztowny proces  pożerający zgromadzone  zasoby – a im mniej zasobów, tym później trudniej zachować samokontrolę i pojawia się dobry jej kumpel – poczucie winy. Na pewno sami doskonale znacie ten schemat, który i mi nie jest obcy: jestem zmęczona – pojawia się trudna sytuacja – próbuję przez chwilę nie dać się zalewającej mnie emocji – nie daję rady – reaguję nie tak, jak bym chciała – mam wyrzuty sumienia – jestem zmęczona jeszcze bardziej  reaguję nie tak, jak bym chciała. Brzmi znajomo? Samokontrola nie wnika, samokontrola rozkazuje i ma być tak jak ona każe, bez względu na nasze odczucia. Nic dziwnego, że jej skuteczność bywa (najczęściej) wątpliwa a my często przeciążeni.

Samoregulacja natomiast zadaje pytania. Gdy dzieje się coś trudnego, namawia nas nie do natychmiastowej, bezrefleksyjnej reakcji,  ale do zadania sobie kilku pytań. Dlaczego teraz takie uczucie mi się pojawiło? Dlaczego akurat takie a nie inne? Jakie jest źródło moich zachowań, myśli i emocji, które wysysają ze mnie energię, których tak nie lubię? Samo ich pojawienie się stanowi sygnał, że jesteśmy przeciążeni – w różnych obszarach naszego funkcjonowania (biologicznym, emocjonalnym, społecznym…) nazbierało się zbyt wiele trudnych kawałków (autor książki „Self-Reg” nazywa je stresorami) i potrzebujemy regeneracji. Często samo rozpoznanie źródła naszych niechcianych reakcji bywa wystarczające do zredukowania ich, co doskonale widać w przykładzie opisanym na końcu. Samoregulacja więc to, w dużym skrócie, umiejętność regulowania naszego pobudzenia w taki sposób, który jest dla nas konstruktywny i umożliwia nam jak najlepsze funkcjonowanie. Nie jest to metoda w rozumieniu odizolowanej strategii, ale cała filozofia życia, tworzenia spokojnego i twórczego klimatu dla siebie i swojego otoczenia.

W przypadku dzieci to rodzice są ich partnerami w procesie uczenia się samoregulacji. Dzieci najczęściej mają mały dostęp do swoich stanów emocjonalnych, więc i nie komunikują ich wprost dorosłym, dlatego też wprawiony rodzic może przyjść z pomocą i wypatrywać wczesnych oznak zbyt dużego lub zbyt małego pobudzenia, które powodują destrukcyjne reakcje. U jednego dziecka oznaką przeciążenia stresorami będzie nadpobudliwość – krzyczenie, niszczenie rzeczy, niezdolność do koncentracji uwagi, u innego płaczliwość i nieadekwatny smutek, a u jeszcze innego apatia. Nasza, dorosłych, rola to wyłapywanie tych oznak i podejmowanie prób dotarcia do źródeł trudności – gdy to się uda, zazwyczaj jest już „z górki”. O pełnym cyklu pracy metodą Self-Reg napiszę innym razem.

Przedstawię Wam poniżej dwie sytuacje, których doświadczyłam i które sprawiły, że praca nad samoregulacją zafascynowała mnie.

Pierwsza historia:
Od kilku dni czułam się poirytowana, miałam wrażenie, że Sara wiecznie czegoś ode mnie chce. Odpowiadałam jej od niechcenia, wyszarpywałam każdą wolną minutę na jakieś swoje sprawy i szybko traciłam cierpliwość w czasie zabaw z nią. Usilnie stosowałam samokontrolę i mój głos wewnętrzny brzmiał tak: „Ogarnij się, jak możesz się tak złościć na własne dziecko! Zostaw ten telefon, przez ciebie i ona się domaga bawienia się komórką! Wstań i wymyśl jakąś zabawę!”. Efekt był taki, że z niechęcią wstawałam i chwilę się bawiłam, po czym wracałam do prób robienia czegoś innego, a Sarę próbowałam nakłonić do samodzielnej zabawy. Kiedy kładłam dziecko na drzemkę dopadały mnie koszmarne wyrzuty sumienia, które tylko zabierały mi energię i wcale nie inspirowały do zmiany zachowania. Pewnego dnia powiedziałam dość i zadałam sobie pytanie – co się z tobą dzieje, co tak naprawdę cię irytuje? Jaka twoja potrzeba jest niezaspokojona? I odpowiedź naprawdę mnie zdziwiła – Sara utrudnia mi kontaktowanie się ze znajomymi przez Messengera. Co nie próbuję komuś odpisać, bo kątem oka widzę wiadomości wyświetlone na ekranie telefonu, to ona zaczyna jęczeć i domagać się dostania mojej komórki. Ani nie mogę odpisać, ani się z nią sensownie pobawić. Nie spodobało mi się to, co odkryłam. Nie chciałam żeby tak wyglądały moje priorytety i w zupełnej zgodzie ze sobą usunęłam aplikacje z komórki i zdecydowałam używać jej tylko w czasie drzemek Sary. Poczułam się uwolniona, odzyskałam kontrolę i kreatywność, z zupełnie innym nastawieniem bawiłam się z dzieckiem przez kolejne dni. Czułam, że pisząc do znajomych w spokoju, bez znudzonego dziecka i dźwięczących w głowie wyrzutów sumienia, regeneruję swoje zasoby, a nie wykorzystuję do dna. Byłam też z siebie zadowolona, że tak fajnie mi z Sarą dni mijają i współpraca kwitnie jak przed kryzysem ajfonowym.



Druga historia, coś dla rodziców:
Pewnie ci z Was, którzy mają dwoje lub więcej dzieci, potwierdzą, że pierwsze próby interakcji między rodzeństwem to coś magicznego, jakiś nowy poziom doznań i wzruszeń dla rodziców. Bywa jednak i trudno. Tak też jest i u nas. Helcia jest malutka, Sara… też jest malutka, ale jednak cięższa. I mimo że przez większość czasu albo nie interesuje się Helenką albo jest dla niej słodka, miewa takie zachowania jak kładzenie się na brzuszku małej, ściskanie jej rączek czy przyciskanie głowy do jej buźki. Moje pierwsze, zupełnie nieskuteczne, interwencje polegały na próbie narzucenia Sarze samokontroli: „Zejdź z niej! Puść ją natychmiast! Saruniu, bo się zezłoszczę, … Popatrz, ona ma taki mały brzuszek, bla bla…” – jak grochem o ścianę. Zdarzało mi się z tej bezsilności również krzyknąć (może ze dwa razy, kto zna Sarę ten wie dlaczego ;) ). Wszystko na nic. W końcu poszłam po rozum do głowy i przyjrzałam się dokładnie tym sytuacjom w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie - o co tu chodzi? Spytałam siebie o okoliczności, w jakich to zachowanie się pojawia. Okazało się, że najczęściej Sara dokucza Helence wtedy, gdy są z nami osoby trzecie, gdy jest zmęczona lub znudzona, gdy nie może się czegoś doczekać, gdy stoję nad nią i powtarzam, że ma przestać – jednym słowem, gdy jej pobudzenie wzrasta do poziomu, z którym nie potrafi sobie sama poradzić, to znaczy nie potrafi tego poziomu obniżyć. Stoję więc nad nimi, strofuję, a pobudzenie (napięcie) rośnie i rośnie, przez co Sara ściska rączkę małej mocniej i mocniej… i tak do wybuchu, mojego lub jej. Znacie to? Przypominacie sobie sytuacje, gdy w dobrej wierze doprowadzaliście do regulacji pobudzenia u dziecka w górę zamiast w dół? Co więcej, gdy dziecko (i człowiek w ogóle) jest przeciążony jakimiś bodźcami, nie potrafi przetwarzać żadnego logicznego tłumaczenia, nie jest też w stanie się skontrolować na tyle, na ile by potrafiło w optymalnym swoim stanie. Koniarze potwierdzą – nie ma sensu dyscyplinowanie konia, który ciągle w tym samym miejscu na ujeżdżalni się czegoś boi i płoszy zaburzając przebieg treningu – najpierw „temu koniu” trzeba pomóc w samoregulacji, a dopiero potem na spokojnie „pogadać” o strasznej taczce stojącej w rogu hali J Wracając do Sary, to co poskutkowało to… odchodzenie od niej i od Helci i zajmowanie się swoimi sprawami. Moja obecność, moja ingerencja potęgowała w Sarze stres i wywoływała niechciane zachowanie. Męczenie Helki to była jej komunikacja ze mną – mamo, nudzi mi się/chcę spać/jeść. Po minucie, gdy już w Sarze dochodziło do samoregulacji, mogłam zawołać ją do siebie, zacząć rozmowę na jakiś temat, zająć zabawą. Trudne, powtarzające się uparcie sytuacje zostały niemalże wymazane z naszej codzienności, a gdy się zdarzają traktuję je jako sygnał do udzielenia pomocy a nie złośliwe czy wrogie zachowanie dziecka.
Bardzo trudno było mi wyłuszczyć z całej teorii Self-Reg sam tylko podział na samokontrolę i samoregulację – jest w niej tyle fascynujących wątków, że chciałoby się pisać od razu wszystko. Tak się nie da, oczywiście, dlatego na pewno do kolejnych niuansów będę wracać!

sobota, 17 lutego 2018



Ruszamy :)

Jak wiecie, jestem psychologiem i psychoterapeutką i pracę swoją uwielbiam. Trudno mi ostatnio pomieścić w sobie wszystko, co czytam, obserwuję i czego, przede wszystkim, doświadczam. Postanowiłam dlatego zacząć pisać bloga - trochę dla Was, trochę dla siebie, trochę dla moich przyszłych pacjentów, bo i na nich, moją pracę z nimi, te refleksje pewnie będą miały wpływ.

Chciałabym tu swobodnie rozmyślać nad tym, co roboczo nazywam zrównoważoną psychologią w działaniu. Mam tu na myśli taki stosunek do samych siebie, do relacji jakie tworzymy z bliskimi – rodziną pochodzenia, przyjaciółmi, partnerami, dziećmi, który nie waha się w stronę żadnej ze skrajności, zakłada autentyczność, popełnianie błędów i mniej lub bardziej udane próby naprawiania ich. Bez lukrowej polewy, bez szukania metod dobrych na wszystko i dla wszystkich, bez założonej gardy a za to z otwartością i życzliwością wobec tego, co nas spotyka. Chciałabym, aby takie praktykowanie psychologii prowadziło do stanu, który możemy określić jako bycie wystarczająco dobrym (mój ulubiony konstrukt psychologiczny, ukłuty przez Donalda Winnicotta, to „wystarczająco dobra matka” – aplikuję go sobie do wszelkich innych sfer życia), do bycia OK w swoich własnych oczach i patrzenia z niemałą radością, jak ten stan przekłada się na poczucie satysfakcji na ważnych dla nas polach.

Będzie trochę edukacyjnie, bo wiem, że nie wszyscy są na urlopie macierzyńskim i mają tyle czasu na czytanie stosu książek („cha cha, bardzo śmieszne” pomyślały niektóre z czytelniczek ;) ). Chcę też, żebyście dokładnie wiedzieli o czym piszę, gdy będę przekładać coś, co mnie zainspirowało, na życie. Pewnie przez jakiś czas, siłą rzeczy, skupiać się będę na relacjach z dziećmi oraz historiach i emocjach wokół tego tematu. Główne teorie i nurty, które mnie na ten moment, moment otwarcia bloga, interesują to: rodzicielstwo bliskości, self-reg, NVC (porozumienie bez przemocy), psychologia Gestalt i nurt humanistyczny, ciągle jednak „włóczę się” po różnych szkoleniach i konferencjach, z których co i rusz przynoszę nowe inspiracje i pytania.

Miłego czytania! Gdyby coś Was poruszyło, zaciekawiło czy wywołało wszelkie inne reakcje – dawajcie znać w komentarzach – miło mi będzie poczuć, że jesteśmy w tym razem :)

Jak wspierać współpracę dzieci w rodzeństwie i w grupie – obserwacje i praktyka

                 W poniższym wpisie chciałabym podzielić się z Wami moimi obserwacjami dotyczącymi interakcji dwójki lub większej liczby...